Op naar 75 jaar bevrijding: De verguisde Polen

Het is de 5e dag van Operatie Market Garden. De brug van Arnhem is weer in Duitse handen, het 30e corps is nog maar in Nijmegen en het geallieerde gebied in Oosterbeek wordt steeds nauwer. Er is dringend behoefte aan versterkingen want munitie raakt op, het aantal gewonden en doden neemt steeds meer toe. We naderen het einde van Operatie Market Garden maar gaan toch op naar 75 jaar bevrijding: De verguisde Polen.

Sosabowski
Stanisław Franciszek Sosabowski werd op 8 mei 1892 geboren. Hij volgde een goede opleiding en werd bankbediende tot hij werd opgeroepen voor de Eerste Wereldoorlog. Hij raakte gewond, werd onderscheiden en bevordert tot luitenant. Hij hielp met het opbouwen van het Poolse leger, werd beroepsofficier en vocht vanaf september 1939 tegen de Duitse troepen. Hij wist uit Duitse krijgsgevangenschap te ontkomen en vluchtte uit Warchau en liet zijn familie achter niet wetende dat hij ze nooit meer terug zou zien. Hij vluchtte via Frankrijk naar het Verenigd Koninkrijk waar hij een Pools legerkorps formeerde en bevelhebber werd van de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade.

Slag om Arnhem
Terwijl begin augustus Warschau in opstand kwam waren de Polen er van overtuigd dat ze spoedig aldaar gedropt zouden worden, het was hun immers beloofd. De Sovjet-Unie weigerde geallieerde vliegtuigen op hun grond te laten landen en droppen vanuit Italië wat toen gedaan werd, betekende te grote verliezen. Ze zouden ingezet worden tijdens Operatie Comet wat omgebouwd werd naar de operatie waar jullie al een poosje over lezen hier.
Op 19 september (2 dagen na de eerste parachutisten!) werd een deel van de Poolse parachutisten onder Brits bewind ingezet, ze werden tussen de vijand gedropt en een groot deel van hun materieel gaat hierdoor verloren. De rest van de groep zou een dag later springen. Door slecht weer werd dit pas 21 september en in plaats van zo dicht mogelijk bij het vuur gedropt te worden, landden zij bij Driel. Aan de overkant van Oosterbeek waar de Rijn nog tussen loopt. Het allereerste doel de John Frostbrug, zoals die nu heet, vanuit het zuiden benaderen hadden ze al opgegeven (de Britten hè de Polen wilde wel landen op die brug!). Nu was hun taak de Britten bij Oosterbeek te ontzetten.

Oversteken naar de perimeter van Oosterbeek
Nog voor vertrek vanuit Engeland had Sosabowski bevestigd gekregen dat de veerpont van Driel naar Oosterbeek vaarde. Maar toen hij zijn mannen die kant op stuurde werden ze onder vuur genomen en daarbij er was geen pont. De veerman die zag dat de Britten van de Oosterbeekse steiger waren verdreven had de kabels van zijn pont door gekapt en had zijn veer af laten drijven. Een verzetsdaad die even niet zo goed uit kwam want nu moesten de Polen een andere manier vinden de overkant de bereiken. Er werd geprobeerde radioverbinding met de Polen te krijgen wat ook al niet lukte en dus zwom een verbindingsofficier de Rijn over. Sosabowski stond die 21e september klaar maar de vlotten waren er niet.
Op 22 september waren 2 wagens van het Britse 30e legercorps tussen de Duitse linies doorgesneakt die de penibele situatie in Oosterbeek met hun doornam. Er werden amfibievoertuigen beloofd die later op de dag kwamen maar vast kwamen te zitten en onbruikbaar bleken. De Poolse brigade had nog maar één keus, rubberboten. Die nacht werden 52 Polen overgezet.

White Ribbon Mile
Op 25 september werd het duidelijk Operatie Market Garden was mislukt, vluchten was nog het enige wat kon. De nacht van 25 op 26 september was de ideale nacht. Het goot de hele nacht van de regen, er was geen maan door de bewolking en door het constante geruis werden geluiden zoals voetstappen gemaskeerd. Als je nu de afstand van Museum Hartestein wat toen het hoofdkwartier was, naar de kerk nabij het water zou lopen dan ben je er in een kwartier. Helaas was het toen aardedonker en deden vele mannen er uren over. Door de dichte bebossing waren linten van parachutestof opgehangen, de White Ribbon Mile, om de mannen van de kerk naar oever te begeleiden. Eenmaal daar moesten de mannen in roeiboten met te weinig peddels de overkant zien te halen.

De verguisde Polen
Gelukkig hield het Britse 30e corps de Duitsers een beetje bezig door ze met hun tanks te beschieten. Ook kwam de Canadese genie met motorboten. Een aantal van de mannen besloot zwemmend de overkant te halen, maar verdronken. Die nacht werden er 2100 mannen overgezet. Maar het was duidelijk Operatie market Garden was mislukt. Hoewel er werd gezegd dat de operatie voor 90 of 95% was geslaagd kregen de Polen niet de erkenning die ze verdiende. Sterker nog ze werden gezien als ideale zondebok en bovendien werd Sosabowski een paar maanden later van zijn commando ontheven.

Bij leven kreeg generaal Sosabowski niet de eer die hij verdiende. Hij kon niet meer terug naar het naoorlogse Polen omdat hij verwachtte te worden gedood na een schijnproces, zoals velen van zijn landgenoten was gebeurd. Hij sleet zijn leven in ballingschap in Engeland waar hij tot zijn dood vocht voor de eer die hij niet kreeg. Postuum kreeg hij in 2006 de Militaire Willemsorde en de Bronzen Leeuw. In Driel wordt de inzet van de Poolse bevrijders en Sosabowski al vanaf 1946 geëerd toch geeft de beeltenis voor de kerk nog altijd de gekrenkte man weer die hij de rest van zijn leven was.