De stolperstein, klein steentje grote betekenis. Ik ken ze al jaren meer dan eens kwam ik er toevallig voorbij, mooi vind ik ze ook. Zo klein maar zulke grote woorden erop, we kennen ze, het zijn namen die we koppelen aan een periode aan een gedachtegoed en aan een handelen die we nooit mogen vergeten. Maar dat gebeurd wel. Pasgeleden zag ik de man die de stolperstein bedacht aan het werk, zijn struikelstenen zie ik als de mooiste monumenten die er bestaan en als klein verzet tegen de vergetelheid.
Een steentje als bewijs dat iemand er was
Mensen zijn pas dood als niemand hun naam nog noemt, het is een Joodse uitdrukking heb ik mij laten vertellen. Mooi ook, net als hun gebruik steentjes neer te leggen op graven. Tijdens de uittocht uit Egypte en hun daaropvolgende jarenlange reis overleden mensen, ze werden ter plekke begraven en hun graven werden zichtbaar gehouden door stenen, bepaalde priesters in het joodse geloof mogen niet bij graven komen omdat dit onrein is. Om het graf zichtbaar te houden legt iedereen die het graf passeerde een steentje bij. Tegenwoordig om te laten zien dat iemand niet vergeten is. Een steentje als bewijs dat iemand er was.
Een steentje als bewijs dat iemand er was, dat iemand bestond. Dat is het gedachtegoed achter de struikelsteen. Je loopt voorbij een plaats, een huis en nietsvermoedend tref je een klein vierkant messing plaatje je struikelt er bijna over. Op het kleine steentje staat een naam en een sterfdatum en de plaats. Datums van deportatie van sterven, Westerbork, Auschwitz, ondergedoken, Sobibor maar ook verzetsman neergeschoten. Ze liggen altijd op de plaats waar diegene voor het laatst uit eigen vrije wil woonde. Lees die zin vooral nog eens.
De man die de stolperstein bedacht
De stolperstein is bedacht door Gunter Demnig meer dan twintig jaar geleden zag ik eens beelden van hem. Hoe hij op eenvoudige wijze een heel klein maar ook zo mooi steentje in de grond groef, ergens in Duitsland. Ik onthield de benaming, stolperstein, maar het duurde even eer ik meer over deze man opzocht. De tijd voor de smartphone en internet over de telefoonkabel. Toch herinner ik me zijn eerste steen, net zo klein maar met andere invulling. Namelijk het deportatiebevel van Himmler, het begin van de Shoa, het steentje plaatste hij op de kop af vijftig jaar na dato.
Het was het begin van een voor mij intrigerende en inspirerende wijze van herdenken en de man die het bedacht die zonder toestemming de eerste stenen legde, die kon ik niet uit mijn gedachte krijgen.
Hij is namelijk kunstenaar, hij is Duits maar niet joods. Hoe verzin je zoiets? Intrigerend. Hij noemt het idee achter de stolperstein een conceptueel kunstwerk, besprak het met de toenmalige Keulse pastoor die hem zei dat hij nooit genoeg stolpersteine ging maken, maar hij kon klein beginnen. Er liggen inmiddels tegen de 100.000 stolpersteine verdeeld over 30 landen. In Nederland liggen zo’n 8500 struikelstenen, zoek ze eens op wie weet liggen ze dichterbij dan je denkt.
Pasgeleden zag ik hoe de meester zelf zijn bekendste werk inmetselde. Wat een bijzondere man, zijn kenmerkende hoed ging geen seconde van zijn hoofd en hij liet zich ook niet afleiden door welk verhaal dan ook. Sterker nog het is een stille aparte man, zijn handen vuil van zijn werk, zijn bus wit van het cement. Ik sprak geen woord met hem, mijn Duits te sneu te slecht om woorden met hem te wisselen, maar ik kreeg de kans hem aan te kijken heel even voordat hij besloot weg te rijden. Hij is de man die de stolperstein bedacht zoveel woorden zijn er niet nodig, zijn kunst zal nog velen (blijven) raken.
Aukje says
Erg mooi geschreven, en wat een fotogenieke kop heeft die man!
minoesjka2 says
Wat een prachtig blogje heb je gemaakt over de voor mij zo bekende steentjes. In Gouda, mijn geboorteplaats liggen er heel veel Zulke waardevolle monumentjes!! Wat heb jij van Gunter Demnig trouwens ook een prachtig portret gemaakt. Die hoed heeft hij inderdaad altijd op, maar die ogen zeg ……………. die vertellen zelf het verhaal.
MT says
Ha, het logje waar ik op zat te wachten. Mooi geschreven Liesbeth. Je doet de slachtoffers en de meester recht. De volgende legging is op 21 mei, maar dan zonder Demnig.
nicole orriens says
Ik vind ze prachtig en een heel mooi initiatief. Super van die meneer dat hij dit in het leven heeft geroepen.
KoffieDigitalix says
En nu zit ik me te schamen. Ik heb van struikelstenen gehoord. Net even gegoogled en gezien dat er in Venlo ook liggen. Aan een aantal ben ik regelmatig voorbij gelopen, en ik heb nooit de moeite genomen de tekst op de stenen te lezen. Dat ga ik binnenkort rechtzetten.
Aleida says
Ook bij mij in de buurt heel veel. Vorig jaar zijn er in straat achter mij nog bij 4 huizen steentjes gelegd. Bij het ene huis twee, bij een ander weer drie of meer
rietepietz says
Er liggen er hier drie dicht in de buurt, Het is een prachtig gebaar , vooral voor de nabestaanden.
Liesbethblogt says
Hier was een Joodse familie vader moeder en vijf kids waarvan 2 nog op de arm, overgekomen uit Israël♡.
Judy says
Prachtig wat die man doet. Ik heb hier in Deventer ook eens een legging bijgewoond, heel indrukwekkend. Met bloemen van de nabestaanden erbij.
Matroos Beek says
Prachtig. Ik had er nog nooit van gehoord. Wat een bijzonder en mooi verhaal.
Nicky says
Wat prachtig geschreven. Mooi dat je de bedenker ontmoet hebt. En die ene zin… Die moet je inderdaad heel goed lezen.
peter grey says
Groningen heeft ze ook, zeker in de Folkingestraat die vroeger het hart was van de Jodenbuurt en waar nu nog de – mooie! – synagoge staat. Maar ook op onverwachte plekken in de straten rond de binnenstad. De namen herinneren je er weer aan dat het niet om een soort abstractie gaat maar om echte mensen die echt bestaan hebben.
Edward McDunn says
Een heel fraai blog Liesbeth.
Hier liggen er ook een aantal, het laat je niet onberoerd bij het zien ervan.
Jan K. alias Afanja says
Mooi verhaal, bijzonder dat je die man ontmoette.
Ook in Drachten ligt een aantal ‘stroffelstiennen’ zoals we ze hier noemen.
dimario says
Wauw.. mooi verhaal. Natuurlijk ken ik het verhaal van de stolpersteinen. Net als de stenen op een graf. Dit jaar zal ik er in Israël weer een paar neerleggen. Het blijft een bijzonder gevoel.
Love As Always
Dimario
Sjoerd says
Een wonderlijke ontmoeting. Ik heb er al veel Stolpersteinen gezien, alleen de man daarachter nog nooit.
Naomi says
Ik vind het zo’n mooie manier van herdenken. In mijn geboortedorp liggen behoorlijk wat van die struikelstenen en ik sta toch elke keer als ik langs (ik kan er niet over, op de één of andere manier) die stenen loop even bij stil.
Karel says
ik kwam er al heel wat tegen op mijn pad , en telkens sta ik er bij stil
en het raakt je hoor :(